Heb ik last van glutenintolerantie of overgevoeligheid voor gluten?

Gluten, wat is het?

Echt waar: gluten (het woord ‘gluten’ is in enkelvoud en meervoud gelijk) komt van nature niet direct voor in granen! Het woord komt van het Latijnse glutinium en betekent 'lijm'. In werkelijkheid verwijst het naar een elastisch netwerk dat zich vormt zodra we bepaalde meelsoorten vochtig maken en kneden. Het is onlosmakelijk verbonden met het proces van broodbereiding en het laten rijzen van brood.

Vanuit moleculair oogpunt bestaat gluten voornamelijk uit twee grote eiwitfamilies die voorkomen in granen: de prolamines en de glutenines. Dat is gluten uitgelegd aan de hand van de herkomst van het woord gluten, maar vandaag de dag bedoelen we met 'gluten' de specifieke eiwitfracties in bepaalde granen.

Maar waar komt gluten voor? De volgende granen bevatten gluten: tarwe, haver, rogge, gerst, kamut en spelt.

Glutenintolerantie: wat is dat eigenlijk?

Bij sommige mensen leidt het eten van gluten tot een auto-immuunreactie die zich richt tegen de wand van de dunne darm. In dat geval spreken we van een glutenintolerantie, ook wel coeliakie genoemd(1). De darmvlokjes in de dunne darm (de zogenaamde 'villi') zijn langdurig ontstoken waardoor ze atrofiëren en nauwelijks meer in staat zijn op een adequate wijze voedingsstoffen in te nemen.

Wanneer deze ziekte niet ontdekt wordt, kan dat leiden tot ernstige complicaties, zoals vitamine- en mineraaltekorten, botdemineralisatie, of zelfs tot de ontwikkeling van tumoren.

Weke klachten zijn kenmerkend voor coeliakie?

De genetisch bepaalde aandoening coeliakie treft ongeveer 1% van de wereldbevolking maar dit is niet systematisch gediagnosticeerd. De klachten kunnen van persoon tot persoon verschillen en soms zijn ze niet erg opvallend (2). Wees echter bij de combinatie van de volgende klachten alert:

• vaak een opgeblazen gevoel na het eten;
• terugkerende periodes van diarree;
• een onverklaarbare vermoeidheid;
• een aanzienlijk gewichtsverlies ;
• pijn in de gewrichten;
• een tekort aan ijzer .

Hoe wordt de diagnose glutenintolerantie gesteld?

Denkt u dat u last heeft van glutenintolerantie, ga dan eerst langs uw arts. De arts zal een bloedonderzoek laten doen om te kijken of er antilichamen tegen gluteneiwitten in uw bloed zitten (IgA anti-transglutaminases). Is de test positief, dan kan een dunne darmbiopt genomen worden om te onderzoeken wat de staat van het darmslijmvlies is.

Wilt u alvast glutenvrij gaan eten? Geen goed idee, ten minste niet als u nog een bloedtest moet doen: eet u geen gluten op dat moment, dan kan dit tot foutieve resultaten leiden bij de analyse van het bloed.

Kan glutenintolerantie worden genezen?

Er bestaat vandaag de dag geen behandeling voor coeliakie. De enige manier om de ziekte in te dammen is het volgen van een glutenvrij dieet.

Dat is best ingrijpend, want het bestaande eetpatroon moet helemaal worden herzien. Men dient niet alleen alle producten op basis van gluten te elimineren, maar ook de producten die in de voedselketen besmet kunnen zijn geraakt met gluten.

Het Europese crossed Grain-keurmerk kan mensen met coeliakie helpen eenvoudig boodschappen te doen. Het is een cirkel met daarin een doorgehaalde tarwe-are. Dit betrouwbare kenmerk staat op producten die gegarandeerd glutenvrij zijn geproduceerd (met een restaanwezigheid die onder de 20 mg/kg product ligt). Deze fabrieken worden nauwgezet gecontroleerd tijdens hun productieprocessen.

Het glutenvrijdieet in grote lijnen

Heeft u onlangs gehoord dat u aan coeliakie lijdt? Geen zorgen, er bestaan tal van granen die van nature geen gluten bevatten. U kunt de granen met gluten dus goed vervangen door alternatieven.

Laten we beginnen bij iets bekends: rijst en maïs. Die zullen uw darmstelsel niet van slag brengen, als het goed is. Gaan we over naar de iets exotischer varianten: quinoa, boekweit, gierst, amarant of teff worden steeds populairder vanwege hun uitstekende voedingswaarde (3). En wat dacht u van peulvruchten? Die zijn helemaal glutenvrij!

En hoe zit het met eenkoren? Er wordt toch vaak gezegd dat dit goed verdragen wordt? Eenkoren (of kleine spelt) bevat inderdaad weinig gluten, maar er zit wel degelijk gluten in. Het is dus helaas niet toegestaan voor mensen met een glutenintolerantie.

Van pure en rauwe producten is het gemakkelijk of te bepalen of er gluten inzitten. Het probleem schuilt vooral in de kant-en-klare bereidingen, want daarin kunnen flink wat gluten verborgen zitten! Vervelend maar waar: u zult dus echt de kleine regeltjes op de verpakking moeten lezen om de samenstelling te achterhalen. Onthoud vermeldingen zoals 'zetmeel' of 'tarwestroop' die kunnen voorkomen op de verpakking van sommige koekjes, bakpoeders of bouillonblokjes. En wat dacht u hiervan: sojasaus? Bij het maken van sojasaus wordt gebruik gemaakt van het fermentatieproces van tarwe.

Let op: vrijwel al onze supplementen zijn geschikt voor een glutenvrij dieet. Om het zeker te weten kijkt u naar de logo's die onder de foto's van ons product staan!

Overgevoeligheid voor gluten: wat is dat precies?

Wanneer iemand overgevoelig is voor gluten, dan is er geen sprake van een immuunrespons of een ontstekingsreactie. Met name de antilichamen - de transglutaminases - ontbreken. De verschillende verteringsproblemen of reumatische klachten doen zich echter wel voor. Deze klachten stoppen snel wanneer de gluten uit het lichaam zijn (6). De wetenschap worstelt tot op de dag van vandaag nog met deze verschijnselen, waaraan toch zo'n 13% van de westerlingen lijdt. Heeft u last van klachten die gerelateerd zijn aan gluten, maar is er geen glutenintolerantie bij u vastgesteld, dan kunt u uit de klachten afleiden dat u overgevoelig bent voor gluten. Dan is het alsnog belangrijk dat u er met uw arts over praat.

In tegenstelling tot mensen met coeliakie hoeven mensen die overgevoelig zijn voor gluten zich niet te houden aan een strikt glutenvrij dieet. Het beperken of vermijden van de voornaamste glutenbronnen (zoals brood en deeg zorgt in veel gevallen al voor veel verlichting van de klachten.

Voor mensen die geen coeliakie hebben maar die problemen hebben met het verteren van tarwe en soortgelijke producten, raden natuurartsen soms de inname aan van bepaalde enzymen die de eiwitten van gluten kunnen verteren, zoals endopeptidase en exopeptidase (zoals Glutalytic®, een innovatief product dat gesteund wordt door wetenschappelijk onderzoek) (7-8). Best fijn om te gebruiken als u uzelf toch een pizza-avondje met vrienden wilt gunnen!