Czy cierpię na nietolerancję glutenu lub nadwrażliwość na gluten?

Czym właściwie jest gluten?

Nie, to nie do końca prawda, że gluten jako taki występuje w zbożach! Nazwa gluten pochodzi od łacińskiego terminu glutinium oznaczającego „klej” i opisuje elastyczną sieć, która powstaje w czasie połączenia niektórych rodzajów mąki z wodą. Jest to związek niezbędny w produkcji chleba, ponieważ wspomaga proces wyrastania ciasta.

Jeśli chodzi o skład cząsteczkowy, gluten zawiera przede wszystkim substancje należące do dwóch dużych rodzin białek zbożowych, tj. prolamin i glutelin. To przez metonimię terminem tym dziś określa się właśnie te frakcje białek występujące w niektórych ziarnach.

Czy istnieje jakaś mnemotechnika pozwalająca zapamiętać, które zboża zawierają gluten? Może POJŻOK: Pszenica, Owies, Jęczmień, Żyto, Orkisz, Kamut.

Nietolerancja glutenu: co to takiego?

U niektórych osób spożywanie glutenu prowadzi do reakcji autoimmunologicznej w kierunku ściany jelita cienkiego: mówimy wówczas o nietolerancji glutenu lub celiakii (1). W wyniku utrzymującego się stanu zapalnego kosmki jelitowe z coraz większym trudem wchłaniają substancje odżywcze, a z czasem stopniowo zanikają.

Jeśli choroba ta nie zostanie wykryta, może prowadzić do poważniejszych komplikacji, takich jak niedobory witamin i minerałów, demineralizacja kości czy wręcz rozwój nowotworów.

Jakie są objawy celiakii?

Celiakia to choroba genetyczna, na którą cierpi około 1% mieszkańców globu. Często jednak pozostaje niezdiagnozowana. A to dlatego, że objawy choroby są mało widoczne i mogą być bardzo różnorodne (2). Zaniepokoić jednak powinno wystąpienie razem objawów, takich jak:

• częste wzdęcia po posiłku;
• nawracające biegunki;
• trudne do wytłumaczenia przemęczenie;
• duża utrata wagi;
• bóle stawów;
• niedobór żelaza.

Jak potwierdzić diagnozę nietolerancji glutenu?

Jeśli podejrzewasz, że cierpisz na nietolerancję glutenu, w pierwszej kolejności skonsultuj się z lekarzem. Zleci on badanie krwi w celu wykrycia przeciwciał specyficznych dla białek glutenu (transglutaminazy tkankowej IgA). Jeśli wynik badania będzie pozytywny, zostanie przeprowadzona biopsja jelita cienkiego w celu oceny stanu błony śluzowej jelit.

Chcesz samodzielnie zlecić sobie dietę bezglutenową? To bardzo zły pomysł, zwłaszcza, jeśli wcześniej nie wykonasz badań. Wykonanie ich po zastosowaniu diety może zafałszować wynik badań.

Czy nietolerancję glutenu da się wyleczyć?

Obecnie nie ma leków zwalczających celiakię. Jedynym skutecznym sposobem radzenia sobie z chorobą jest stosowanie przez całe życie diety bezglutenowej.

Jest to dieta wymagająca wyrzeczeń i dokładnej analizy sposobu odżywiania w celu wykluczenia nie tylko produktów na bazie glutenu, lecz także tych, które mogły ulec zanieczyszczeniu krzyżowemu na którymkolwiek etapie produkcji.

W Polsce Stowarzyszenie Przyjaciół Chorych na Celiakię pomaga osobom cierpiącym na to schorzenie robić zakupy, oznaczając produkty symbolem przekreślonego kłosa. Logotyp ten jest prawdziwą gwarancją niezawodności i braku glutenu w produktach nim oznaczonych (śladowe ilości poniżej 20 mg/kg) oraz ścisłej kontroli w zakładach, w których są wytwarzane.

Najważniejsze zasady diety bezglutenowej

Dowiedziałeś się właśnie, że cierpisz na celiakię? Nie martw się, istnieje wiele zbóż niezawierających glutenu, które świetnie zastępują tradycyjnie stosowane zboża POJŻOK.

Najbardziej znane to ryż i kukurydza. Warto poznać także te bardziej egzotyczne, takie jak komosa ryżowa, gryka, proso, amarantus czy teff, ze względu na ich różnorodne właściwości odżywcze (3). Nie mówiąc już o warzywach strączkowych, w których gluten nie występuje wcale!

A co z pszenicą samopszą, tak cenioną za wysoki poziom przyswajalności? Choć rzeczywiście zawiera mniej glutenu, to jednak nie jest to produkt w pełni bezglutenowy. Dlatego, niestety, osoby cierpiące na nietolerancję muszą z niej zrezygnować w zupełności.

Bez surowych produktów łatwo się obejść, ale prawdziwe wyzwanie stanowią dania gotowe, przodujące w zawartości ukrytego glutenu. Dlatego, tak, należy koniecznie czytać (uciążliwe) etykiety z informacjami o zawartości składników odżywczych. Warto przy okazji zapamiętać nazwy takie jak „skrobia pszenna” czy „syrop pszeniczny”, które mogą występować na etykietach niektórych ciastek, syntetycznych drożdży oraz kostek rosołowych. Kolejny fałszywy przyjaciel: sos sojowy, który powoduje fermentację zbóż.

Warto wiedzieć, że: prawie wszystkie nasze suplementy diety są kompatybilne z dietą bezglutenową. Aby to sprawdzić, warto przyjrzeć się oznaczeniom występującym pod zdjęciami naszych produktów!

Nadwrażliwość na gluten: czym się różni?

W przypadku nadwrażliwości na gluten nie występuje żadna reakcja odpornościowa ani zapalna. Nie ma także przeciwciał transglutaminazy tkankowej. Mimo to występują różnorodne powiązane z nimi zaburzenia trawienia i choroby reumatyczne, które ustępują natychmiast po wyeliminowaniu glutenu (6). Nauka wciąż nie potrafi wyjaśnić tej zagadki, choć przypadek ten dotyka 13% mieszkańców Zachodu. Jeśli cierpisz na tego typu schorzenia wynikające ze spożywania glutenu, ale nie jesteś zdiagnozowany jako osoba cierpiąca na nietolerancję, możesz wnioskować, że jest to przypadek nadwrażliwości na gluten. Także w tej sytuacji skonsultuj się z lekarzem.

W odróżnieniu od chorych na celiakię, osoby nadwrażliwe na gluten nie zawsze muszą w zupełności rezygnować z glutenu. W większości przypadków sporą ulgę przynosi już choćby ograniczenie lub odstawienie głównych źródeł glutenu (takich jak chleb czy makaron).

Osobom, które nie cierpią na celiakię, ale odczuwają trudności z trawieniem zbóż i ich pochodnych, niektórzy naturopaci doradzają stosowanie enzymów zdolnych rozkładać białka glutenowe, takie jak endopeptydazy czy egzopeptydazy (występują między innymi w preparacie Glutalytic®, stworzonym w oparciu o najnowsze badania kliniczne) (7-8). To świetne rozwiązanie sprawi, że raz na jakiś czas (mimo wszystko) będzie można pozwolić sobie na pizzę z przyjaciółmi!