IBS, SIBO, nieswoiste zapalenia jelit... Zrozumieć przewlekłe zaburzenia pracy jelit

IBS (zespół jelita drażliwego) zwany także jelitem drażliwym

Jakie są objawy IBS?

Zespół jelita drażliwego (IBS), zwany także kolopatią funkcjonalną lub jelitem drażliwym (IBS), jest zaburzeniem pracy układu pokarmowego odpowiedzialnym za przewlekłe bóle brzucha. Skurcze i bóle często przypisujemy nieprzyjemnym wzdęciom oraz zaburzeniom pasażu jelitowego (biegunce lub zaparciom).

Zespół ten dotyka 5-15% populacji. Warto pamiętać, że przypadłość ta jest częstsza u kobiet niż u mężczyzn: liczba kobiet borykających się z tym schorzeniem jest 2-3 razy większa niż liczba mężczyzn (1).

Ta podwyższona drażliwość jelit powoduje u dotkniętych nią osób liczne przykre objawy, zarówno fizyczne jak i psychiczne. IBS (od angielskiego terminu Irritable Bowel Syndrome) to schorzenie, któremu nierzadko towarzyszą bóle głowy, zmęczenie, poczucie wyobcowania, zaburzenia snu, osłabienie funkcji seksualnych itp. (2)

Jednak wciąż jest to łagodne zaburzenie funkcjonalne, które nie zwiększa ryzyka wystąpienia raka jelita grubego ani nie zmniejsza spodziewanej długości życia.

Przyczyny zespołu jelita drażliwego

Istnieje wiele przyczyn IBS, w tym:

• zmiana perystaltyki jelit (zbyt mocne lub zbyt słabe skurcze jelit oraz jelita grubego, które przyspieszają lub spowalniają proces trawienia);
• pierwsze zakażenia przewodu pokarmowego, które prowadzą do wyniszczenia jelit;
• nadwrażliwość układu trawiennego na wzdęcia i gazy jelitowe;
• lub wyniszczenie mikroflory jelit, które prowadzi między innymi do zwiększenie produkcji gazów. To wyniszczenie może być powodowane zwiększoną przepuszczalnością jelit narażonych na działanie bakterii (czasem mówi się o „dziurkach” w jelitach).

Do czynników najczęściej powodujących zaburzenia należą:

• zbyt obfite i/lub bogate w tłuszcze posiłki;
• spożywanie zbóż, czekolady, mleka, szparagów, piwa, alkoholu itd.;
• zbyt szybkie połykanie pokarmów;
• różnorodne czynniki natury psychicznej, takie jak stres, stany lękowe, depresja...

Jak leczyć IBS?

Nie ma określonych metod leczenia IBS. Obecne rozwiązania mają na celu jedynie zmniejszać częstotliwość oraz intensywność objawów. Osoby borykające się z IBS zachęcamy do zasięgnięcia porady lekarza ogólnego, który dokona analizy ich sytuacji i ewentualnie przepisze im odpowiednie leki (zwalczające biegunkę, przeczyszczające, przeciwdepresyjne o działaniu przeciwbólowym itd.)

Ponadto osobom cierpiącym na ten zespół zazwyczaj radzi się:

• stosować zrównoważoną dietę, opartą na lekkich i regularnych posiłkach i starać się nie jeść zbyt szybko;
• pić duże ilości wody;
• odkryć, które pokarmy powodują nieprzyjemne objawy, aby móc z nich zrezygnować lub przynajmniej ograniczyć ich spożycie. Niektórzy pacjenci muszą między innymi zrezygnować z węglowodanów należących do „FODMAP” (od Fermentable Oligo-, Di-, Mono-saccharides And Polyols). (3-4) Te bardzo powszechne we współczesnej diecie węglowodany są trudno wchłaniane przez jelito cienkie, dlatego fermentują i powodują nieprzyjemne uczucie w brzuchu. Dieta uboga w FODMAP polega na ograniczeniu spożycia brzoskwinie, grzybów, kapusty, pora, kozibrodu, buraków, twarożku, soi, miodu, wina porto, gum do żucia itd. Inne osoby z kolei gorzej reagują na nabiał. Jeszcze inni muszą unikać nierozpuszczalnego błonnika pokarmowego (pomidorów, papryki, rzodkiewki, bakalii...), które działają agresywnie na jelita, zamiast nich stawiając na błonnik rozpuszczalny (owies, jabłka, pomarańcze, cebulę...) W przypadku IBS warto prowadzić dziennik z listą pokarmów, które powodują zaburzenia około 2 godziny po spożyciu. Uwaga, skuteczna dieta może z czasem przestać przynosić rezultaty;
• stosować suplement witaminy D w razie niedoboru. Zespół ten bardzo często powiązany jest z niedoborem witaminy D (5);
• osoby cierpiące na IBS mogą także stosować probiotyki, które stanowią dla jelit źródło „dobrych bakterii” (należy jednak wcześniej skonsultować się z lekarzem);
• w kwestii substancji naturalnych w wynikach niektórych badań zaleca się stosowanie suplementów lizyny, bromelainy, berberyny oraz kurkumy (6);
• w wypadku zaparć lepiej zwiększyć spożycie wody i błonnika oraz ewentualnie postawić na suplement babki płesznik (tak samo jednak należy wcześniej skonsultować się z lekarzem) (7);
• w ujęciu ogólnym osoby cierpiące na zespół jelita drażliwego powinny próbować unikać źródeł stresu, które stanowią przyczynę ich schorzeń. Osoby dotknięte tymi schorzeniami mogą także postawić na ćwiczenia relaksacyjne, takie jak oddychanie brzuszne czy hipnoza (8). Z pewnością powinny pomyśleć o regularnym uprawianiu aktywności fizycznej, która pomoże im zachować zdrowie ogólne oraz zdrowie jelit (9).

SIBO, czyli przerost bakteryjny jelita cienkiego

Jakie są objawy SIBO?

SIBO to skrót od angielskiej nazwy Small Intestinal Bacterial Overgrowth, która oznacza „przerost bakteryjny jelita cienkiego”. Przypomnijmy, że w układzie trawiennym każdej zdrowej dorosłej osoby występuje szereg mikroorganizmów zwanych mikroflorą bakteryjną jelit. Mikroflora jelit jest niezbędna dla układu trawiennego oraz ogólnie całego organizmu. W przypadku SIBO znaczna ilość bakterii i wirusów cofa się do jelita cienkiego i zaczyna je kolonizować.

Obecność tych nieproszonych gości powoduje przedwczesne rozpoczęcie procesu fermentacji pokarmów, które prowadzi do zwiększenia produkcji gazów jelitowych: wodoru, metanu itd. Tak jak w przypadku IBS, objawami SIBO są wzdęcia, gazy, skurcze żołądka, refluks oraz utrudniony pasaż.

Ponadto choroba ta często prowadzi do wyniszczenia ścian jelit, obniżonej skuteczności trawienia węglowodanów oraz gorszego wchłaniania składników odżywczych (które prowadzi do wielu niedoborów) zajętych przez mikroby. Podobnie jak IBS, SIBO może powodować szereg zaburzeń powiązanych: przewlekłe zmęczenie, depresję, trudności z koncentracją...

Warto wiedzieć, że to zaburzenie związane z mikroflorą jelit jest diagnozowane zdecydowanie zbyt rzadko, ponieważ z wyjątkiem krajów anglosaskich, jest mało znane wśród lekarzy (10). We Francji o chorobie tej stało się głośno dzięki dziennikarce i blogerce, Dorze Moutot, która opisała ją w książce Zagazowani – pierwsza książka o chorych na gazy, którym flora bakteryjna płata figiel za figlem (2019) (11).

Przyczyny namnażania się bakterii w jelicie cienkim

Przyczynami SIBO mogą być:

• wydzielanie mniejszej ilości soków żołądkowych, które sprzyja namnażaniu się bakterii. Zmniejszenie ilości wydzielanych soków może być powodowane stosowaniem niektórych leków (IPP oraz opioidów);
• zaburzenie perystaltyki (zdolności przesuwania pokarmu) jelita cienkiego;
• zbyt krótkie jelito lub przejście zabiegów chirurgicznych, takich jak usunięcie okrężnicy;
• niedostateczne rozgryzanie pokarmów (12);
• zbyt duże spożycie alkoholu, kawy lub napojów gazowanych (13);
• stres, który wpływa na perystaltykę i odcinek jelitowy układu odpornościowego;
• wiadomo także, że SIBO towarzyszą pewne choroby, takie jak autoimmunologiczne zapalenie żołądka, przewlekłe zapalenie trzustki, fibromialgia, marskość wątroby lub cukrzyca. Warto pamiętać, że 78% osób dotkniętych zespołem jelita drażliwego cierpi także na SIBO (14).

Jak leczyć SIBO?

Osoby, które podejrzewają u siebie SIBO zachęcamy oczywiście do skonsultowania się z lekarzem, który postawi diagnozę, by następnie móc przepisać na przykład antybiotyki hamujące proces namnażania się bakterii. W przypadku SIBO sprawdzają się także wspomagające rozwiązania naturalne, takie jak:

• stosowanie suplementów diety, które może skutecznie łagodzić niedobory substancji odżywczych powodowane przez SIBO. Warto stosować przede wszystkim suplementy witaminy A, witaminy B12, witaminy D, kwasów omega-3 oraz magnezu (15-16).
• w przypadku niektórych osób skuteczne mogą okazać się probiotyki (w tym wypadku także należy wcześniej skonsultować się z lekarzem), zazwyczaj jednak zaleca się stosować je po zakończeniu terapii lekami, aby nie mieszać jednych bakterii z innymi (17). Ponadto należy zdecydowanie unikać prebiotyków, które zapewniają pożywienie szkodliwym bakteriom;
• także i w tym wypadku osoby cierpiące na zaparcia mogą postawić na błonnik, wodę oraz ewentualnie na suplementybabki płesznik (18) i aktywność fizyczną;
• warto uwzględnić także metody alternatywne, takie jak: stosowanie substancji naturalnych (niektóre badania zachęcają do korzystania z berberyny, propolisu, miodli indyjskiej oraz grzyba reishi), olejków eterycznych, akupunktury... (19-21);
• dieta uboga w FODMAP, niezawierająca laktozy lub glutenu albo bogata w mięsa i tłuszcze także może okazać się korzystna. Dieta paleo (wykluczająca zboża, nabiał, cukry...) lub post interwałowy (trwający od 16 do 24 godzin) także mogą być korzystne dla osób cierpiących na SIBO.

Nieswoiste zapalenia jelit: choroba Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego

Jakie są objawy nieswoistych zapaleń jelit?

Na koniec tego przeglądu przewlekłych schorzeń jelit chcielibyśmy wspomnieć o nieswoistych zapaleniach jelit. Inny termin, jakim są określane to IBD od angielskiego Inflammatory Bowel Diseases.

Termin IBD obejmuje dwa pokrewne, lecz jednak nieidentyczne schorzenia: chorobę Leśniowskiego-Crohna (ileitis regionalis) oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego (colitis ulcerosa).

Zacznijmy od tego, że w obu przypadkach dochodzi do stanu zapalnego ściany układu pokarmowego. W wypadku wrzodziejącego zapalenia jelita grubego stan zapalny obejmuje odbytnicę i okrężnicę. Nieswoiste zapalenia jelit powodują dyskomfort i ból brzucha, częste biegunki lub wrzody odbytu.

Zwiększają także ryzyko rozwoju raka jelita grubego(22).

Przyczyny choroby Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

Od 1945 roku liczba przypadków nieswoistego zapalenia jelit zwiększa się. Do przyczyn tego zjawiska należą:

• czynniki genetyczne (o predyspozycjach do tej choroby decyduje ponad 150 genów);
• powszechniejsze nadużywanie tytoniu (wyłącznie w przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna);
• śmieciowe jedzenie, zanieczyszczenie czy wreszcie przesadna higiena w dzieciństwie (jednak wpływ tych różnych czynników nie został jeszcze potwierdzony naukowo).

Jakie leczenie stosuje się w wypadku nieswoistego zapalenia jelit?

W tym przypadku także nie ma określonych metod leczenia. Pozostaje jedynie kontrolować przebieg choroby:

• zazwyczaj po dokonaniu analizy lekarz przepisuje leki przeciwzapalne w celu zapobieżenia postępom choroby. Może także zalecić stosowanie leków immunomodulujących albo wręcz żywienie dożylne;
• po kilku latach może być konieczne przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego. Polega on na usunięciu części jelita najbardziej uszkodzonej wskutek choroby;
• osoby cierpiące na nieswoiste zapalenia jelit powinny także obserwować wpływ poszczególnych pokarmów, które spożywają, aby móc dostosować dietę;
• a w celu zniwelowania niedoborów powodowanych przez nieswoiste zapalenia jelit warto postawić na suplementy witamin, cynku, żelaza i/lubmagnezu (na przykład w formie preparatu multiwitaminowego o dużej zawartości witamin i minerałów) (23-25). Także i w tym przypadku należy zasięgnąć porady lekarza lub farmaceuty, który zasugeruje odpowiednie suplementy.